Kompanzasyon işletmelerde bulunan motorlu ve balastlı ürünlerin çalışması için ihtiyaç duyduğu reaktif enerjinin karşılanmasını sağlayan sistematik işletilen bir elektrik panosudur.
Elektrik enerjisinin etkin ve verimli bir şekilde kullanılabilmesi için gerilim ve akım arasında bulanan faz açısının sıfıra yakın olması gerekir. Ancak işletmelerde bulunan endüktif ve kapasitif yükler gerilim ve akım arasındaki faz açısının büyümesine sebep olur.
Kompanzasyon genel olarak hem işletmelerin enerjiden tasarruf etmesini sağlarken, iletim ve dağıtım hatlarının fazla yüklenmesini engellemiş olur. Bu doğrultuda kompanzasyon sayesinde, iletim hatlarında daha fazla aktif enerji taşınmasını sağlamaktadır. Kompanzasyon kullanıcılarına hem ekonomik hem de kaliteli enerji açısından faydaları olmaktadır.
Endüktif etki olan işletmelerde akım gerilimden geride, kapasitif işletmelerde ise akım gerilimden ileri olur ve sonuçta akım ve gerilim arasında bir faz farkı oluşur. İşletmelerde enerjinin verimliliğini düşüren bu faz farkının minimuma indirmek kullanılan yönteme kompanzasyon denir.
Kompanzasyon sistemi elektrik mühendisleri tarafından tasarlanır ve projelendirilir. Proje işletmenin ihtiyacı doğrultusunda elektrik mühendisleri tarafından hesaplanarak projelendirilir. Pano imalatçısı bu projeye uygun panoyu imal ederek işletmede devreye alır.
Kompanzasyon işletme ve kuruluşlarda elektrik enerjisi kayıplarını en düşük seviyeye indirmek için kullanılan bir elektrik panosu türüdür. Kompanzasyon, bazı elektrik ile çalışan cihazların ihtiyaç duyduğu reaktif enerjiyi karşılamak amacı ile kurulur. Bu pano yapılmaz veya işletilmez ise elektrik faturasında reaktif bedel / reaktif ceza olarak fatura edilir.
Kompanzasyon işletmelerde tüketilen reaktif enerjiyi karşılamak amacı ile yapılır. Motorlu sistemlerin çalışması için gerekli olan manyetik enerjiyi şebekeden almak yerine kompanzasyon panosunda üreterek kullanmak için tasarlanmıştır. Enerji hatlarında ve trafolarda oluşacak kayıpların önüne geçmek ancak bu sayede olmaktadır.
Kompanzasyon, tüketilmesi gereken reaktif enerjiyi işletme içerisinde karşılamak amacı ile yapılır. Reaktif enerji kompanzasyon tarafından üretilmez ise şebekeden çekilmek zorunda kalır ve bu durum elektrik faturasının artmasına ve işletmeye ekonomik olarak fazladan fatura bedeli ödemek sorunda kalmasına sebep olur.
Reaktif bedel ödememek için kompanzasyonun yapılması, işletilmesi ve kompanzasyon bakımı çalışmalarının tam ve zamanında yapılması gerekir.
Kompanzasyon sistemlerde çekilen görünür güç, yani kurulu güç değeri dikkate alınarak yapılır. Görünür güç değeri ile istenilen güç faktörü değerinin çarpımı aktif gücü verir.
Kompanzasyon panosu hesaplamaları matematiksel trigonometrik hesaplar ile yapılır. Bulunan aktif güç üzerinde reaktif güç hesaplanır ve kompanzasyon kurulacak yerin ihtiyacı olan kompanzasyon panosu KVAR cinsinden gücü ortaya çıkar.
Kompanzasyon panosunun dizaynı bulunan reaktif güç değerine göre hesaplanır. Reaktif gücü sağlayacak kondansatörler kademelere ayrılır. Kademe sayısına uygun reaktif güç kontrol rölesi seçilmek zorundadır. Yine kondansatörleri devreye alacak kontaktörlerin nominal akımı ve parametreleri bağlanacak kondansatör gücüne göre seçilmelidir.
Kompanzasyon panoları devreye alındıktan sonra reaktif güç kontrol rölesine bağlanan akım trafolarının k/l uçlarından sistemin ihtiyacı olan reaktif enerji bilgisini alır ve bu reaktif enerji miktarını karşılayan kondansatörleri devreye alır.
Sistemin reaktif enerji ihtiyacı karşılandığında reaktif güç kontrol rölesi kondansatörleri devreden çıkarır. Sistemlerin reaktif enerji karakterine göre kompanzasyon panolarında şönt reaktörlerde kullanılabilmektedir.
Elektrik faturalarında reaktif bedel ödemek istemeyen ve sistemlerinde kayıpları önlemek isteyen işletmelerin kompanzasyon panolarını uzman kişiler tarafından kontrol ettirmeleri gerekir. Sürekli kontrol altında olan panolarda reaktif bedel ile karşılaşılmaz ve işletmeler maksimum verimde çalışır.
Kompanzasyon sistemi kurulu gücü 9kw aşan işletmelerde ve kuruluşlarda kullanılır, kullanılması da zorunludur. Dağıtım şirketleri kurulu gücü 9kw ve 9kw’dan daha büyük olan işletmelerde kompanzasyonu zorunlu tutar. Dağıtım şirketi trafo ve hatlarda oluşacak kayıpları önlemek amacı ile kompanzasyon sistemi olmayan işletmelere elektrik enerjisi vermez.
Kompanzasyon sistemleri, 9 kW ve üzeri yük çeken tüketicilerde kurulumu yönetmeliklerle zorunlu hale getirilen sistemlerdir. Bu sistemler genelde Sanayi kuruluşları, kamu kuruluşlarında mutlaka bulunur. Kompanzasyon sistemleri ile ilgili yönetmelik ve maddeleri şu şekildedir.
‘Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan: 5999-3 sayılı Kurul Kararı ve Reaktif enerji tarifesi uygulamasının kapsamı;
16. maddenin 4. Fıkrasında geçen ‘Üreticiler sisteme aktif enerji verirken aynı zamanda sistemden reaktif enerji çekiyorsa (kapasitif reaktif) reaktif enerji tarifesi uygulanır.’ Maddesi kapsamında olan bütün tüketiciler kompanzasyon sistemini kurmak zorundadır.
Bu tüketiciler aynı yönetmeliğin;
MADDE 13 – (1) Mesken aboneleri, aydınlatma aboneleri, tek fazla beslenen aboneler, bağlantı gücü 9 (dokuz) kW’a (dahil) kadar olan aboneler ile sisteme enerji veren üreticilere veriş yönünde 16’ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen durumlarda reaktif enerji tarifesi uygulanmaz. ‘Maddesine göre belirlenir. 9 kW ve altında olup reaktif enerji kullanan yerlerde de kompanzasyon panosuna ihtiyaç yoktur.
Yönetmeliklerde açık bir şekilde kompanzasyon sistemlerinin kurulması gereken yerler belirtilmiş olup kompanzasyon sistemine sahip olması gerekirken, bu sistemi kurmayan tüketicilere cezalar uygulanmaktadır. Bu ceza miktarları yine EPDK’nın ilgili kurul kararı ile yürürlüğe girmiştir.
Grup Kompanzasyonu, bir işletmede farklı yükleri ayrı ayrı kompanze etmek yerine bir yerden kompanza etme işlemine grup kompanzasyonu denir. Örneğin motorlar ve aydınlatma sistemlerinin grup olarak kompanza edilmesi gibi.
Merkezi Kompanzasyon, bir işletme yükler sürekli değişiyor ve devreye girip çıkıyorsa merkezi kompanzasyon uygulanır. Merkezi kompanzasyondan beslenen yüklerin sayısı hem çok fazla hem de değişkendir. İşletmenin anlık ihtiyacına göre kapasitörlerin devreye girip çıkmaksı sayesinde effektif bir çözüm sağlanmış olur.
Merkezi Kompanzasyonun en önemli elemanı reaktif güç kontrol rölesidir. Reaktif güç kontrol rölesi sayesinde cosϕ 0.95 ile 1 arasında tutulur. Merkezi kompanzasyon ekonomik olmasının yanı sıra kullanıcılarına sistemlerini bir noktadan kontrol etme imkanı sağlamaktadır.
Bireysel Kompanzasyon, motor gibi sabit bir reaktif güç çeken alıcılarda bireysel kompanzasyon kullanılır. Bu kompanzasyon çeşidinde alıcıya uygun bir anahtar ile yeterli güçteki kapasitör bağlanır. Reaktif güç bu kapasitör ve ilgili yük arasındaki kabloda gidip gelir.
Kompanzasyon sistemlerinin tam verimde çalışmaları için kompanzasyon panolarının yeterli ebatlara ve malzemeye sahip olması gerekir. Kompanzasyon panolarında reaktif güç kontrol rölesi, kapasitörler, şönt rekatörler, harmonik filtreler, kontaktörler, tristörler, sigortalar, baralar gibi elektrik teçhizatları kullanılmaktadır.
Kompanzasyon sistemleri oluştukları malzemeye göre isimlendirilebilir. Örneğin Harmonik filtereli kompanzasyon sistemleri, tristörlü kompanzasyon sistemleri gibi.
Kompanzasyon hesabı tüketicilerin kullandıkları yük ve kurulacak kompanzasyon panosu çeşidine göre yapılır. Kompanzasyon sistemlerinde kullanılan malzemeler bir bütün olarak düşünülmelidir. Reaktif güç kontrol rölesi uygun kademe sayısına sahip olmalı, bunun yanında kapasitörler, kontaktörler ve sigortalar yine anma akımlarının birbirlerini tamamlayıcı şekilde seçilmelidir.
Kompanzasyon sistemlerinde kullanılan bu malzemelerin arızalanması halinde anında müdahale edilmelidir. Günümüzde enerjinin uzaktan izlenmesi sayesinde bu tür durumlarda kompanzasyon sistemlerine bakım yapan kişiler sorunu görmekte ve hızlı çözümler bulmaktadır.
Sistemlerin arızalanması sonucunda cezaya giren tesisler ödedikleri bu reaktif cezayı bir takvim yılı içerisinde yılda bir kere olmak şartıyla iade alabilmektedir. Kompanzasyon birden fazla kez cezaya girmesi durumunda yine sadece bir fatura dönemi iadesi alınabilmektedir.
Günümüzde dünyadaki bütün ülkeler için enerjinin kesintisiz bir şekilde son alıcıya ulaşması gelişmişlik düzeyin bir kriteri olarak belirlenmektedir.
Dünya için en zorunlu ve temel ihtiyaçlardan biri olan elektrik enerjisinin üretilmesi ve son kullanıcıya en ekonomik ve en az kayıp ile ulaşması için çeşitli hesaplar ve çözümler bulunmaktadır. Bu çözümlerin başında ise enerji nakil hatlarında taşınacak aktif gücün kapasitesini artırmaktır. Bu kapasitenin artmasını sağlayan çözümlerden biri de tesislerde kurulan kompanzasyon sistemleridir.
Elektrik şebekesine bağlı olan alıcalar ihtiyaç durumlarına göre şebekeden aktif enerji ile reaktif enerjide çekerler. Eğer şebekeye transformatör, motor, floresan lamba gibi yükler bağlı ise bu cihazların çalışması için sargıları arasında bir manyetik alan oluşturmaya ihtiyaç duyarlar. Bu manyetik alanın temini için ise şebekeden ihtiyaçları kadar reaktif akım çekerler.
Reaktif akım cihazlarda manyetik alan oluşturduktan sonra işe dönüşmez ve şebeke şalt elemanlarında dolaşmaya devam ederek kayıplara sebep olur. Bu durum, enerji nakil hatlarının kesitinin daha büyük olmasına, kesici ayırıcı, şalter gibi malzemelerin daha büyük seçilmesine sebep olmaktadır. İşletmelerde bulunan cihazların sebep olduğu bu kayıplar bertaraf edilirse trafoların kapasitesi artacak ve daha çok alıcıya enerji ulaştırabilecektir.
Reaktif enerjinin elektrik santralleri yerine yüke en yakın noktadan temin edilmesi şebekede daha fazla aktif güce yer açacaktır. Bu reaktif enerjiyi kapasitörler ve şönt reaktörleri kullanılarak kompanzasyon sistemi ile sağlamak mümkündür.
Her ay düzenli olarak Standart raporlamanın yanı sıra Gelişmiş Enerji raporlarınızı da alırsınız.